در این پست توضیح خواهیم داد که حباب دات‌کام چیست و عواقب بعدی آن چه بوده است. همچنین عواملی که منجر به آن شده‌اند، تأثیرات آن بر اقتصاد و سرمایه‌گذاران و میراثی که از خود به جا گذاشته است را بررسی می‌کنیم.
حباب دات کام چیست؟
حباب دات کام که به آن حباب تکنولوژی یا حباب اینترنت نیز می گویند یک حباب بازار سهام بود که توسط سرمایه‌گذاری‌های سفته بازانه در کسب و کارهای مبتنی بر اینترنت در طول بازار صعودی بین سال‌های 1995 تا 2000 ایجاد شد. این حباب شاهد رشد چشمگیر ارزش بازارهای سهام بود و شاخص نزدک در این دوره تحت سلطه صنعت فناوری، پنج برابر شد.
زمانی که سرمایه‌گذاران متوجه شدند بسیاری از این شرکت‌ها مدل‌های تجاری غیر قابل قبولی دارند، اوضاع در اواخر دهه 2000 شروع به تغییر کرد و بازار نزولی را به وجود آورد. این نزول حدود دو سال ادامه داشت و کل بازار سهام را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
شاخص نزدک 76.81 درصد، از اوج 5048.62 در 10 مارس 2000 به 1139.90 در 4 اکتبر 2002 سقوط کرد. این ریزش منجر به سقوط سهام دات کام و از بین رفتن تریلیون ها دلار سرمایه شد. پس از آن 15 سال طول کشید تا نزدک قله خود را دوباره بازیابی کرد. اتفاقی که در 24 آوریل 2015 رخ داد.
حباب دات کام چه زمانی اتفاق افتاد؟
از سال 1995 تا 1997 به عنوان دوره قبل از حباب در نظر گرفته می شود که طی آن صنعت فناوری واقعا شروع به رشد کرد. حباب دات کام حدود دو سال از سال 1998 تا 2000 به طول انجامید. بازار از 10 مارس 2000 تا 4 اکتبر 2002 ریزش کرد.
4 دلیل اصلی که حباب سهام دات کام ترکید
سقوط حباب دات کام را می توان به عوامل زیر نسبت داد.
1- ارزشگذاری بیش از حد سهام دات کام
یکی از عوامل موثر در ایجاد حباب دات کام، عدم دقت نظر سرمایه گذاران بود. به دلیل افزایش تقاضا و فقدان مدل‌های ارزشگذاری مستحکم سهام، اکثر شرکت‌های اینترنتی که در دوره دات‌کام، عرضه اولیه (IPO) می شدند، بیش از حد ارزشگذاری شده بودند. به‌طور خلاصه، شرکت‌ها بر اساس درآمدها و سودهایی که تا چندین سال اتفاق نمی‌افتاد، ارزشگذاری می‌شدند. سرمایه گذاران با این فرض که مدل کسب‌وکار این شرکت ها واقعاً کارا است، تمایل داشتند که اصول سنتی را نادیده بگیرند.
در نتیجه، سرمایه‌گذاری در شرکت‌های حوزه فناوری، بسیار سوداگرانه بود. این سفته بازی بدون شاخص‌های سودآوری قوی که ریشه در داده‌ها و منطق داشتند (مانند P/E) انجام می شد. بدون شک، این استراتژی سرمایه‌گذاری کوته‌بینانه که منجر به ارزش گذاری های غیرواقعی و بیش از حد خوش‌بینانه بود، سرمایه‌گذاران را از علائم هشدار که در نهایت نشانه‌ای از ترکیدن حباب بود، کور کرد.
2- عادات هزینه کردن زیاد دات کام
در میان سرمایه‌گذاران خطرپذیر که به صنعت تکنولوژی پول تزریق می کردند، دات‌کام‌ها برای رشد سریع، رقابت می‌کردند. بدین ترتیب، اغلب ثروت زیادی را صرف بازاریابی می‌کردند تا برندهایی را ایجاد کنند که آنها را از رقبا متمایز کند و برخی ۹۰ درصد از بودجه خود را صرف تبلیغات می‌کردند.
در نتیجه، اکثر شرکت‌های اینترنتی متحمل زیان عملیاتی خالص شدند. زیرا هزینه‌های گزافی را برای تبلیغات و ایجاد سهم بازار یا سهم ذهنی (آگاهی مصرف‌کننده یا محبوبیت شرکت) با همان سرعت تمام، انجام می‌دادند. علاوه بر این، این شرکت‌ها معمولا خدمات یا محصولات خود را به صورت رایگان یا با تخفیف ارائه می‌کنند تا آگاهی کافی از برند ایجاد کنند تا سودآوری قابل توجهی در آینده ایجاد کنند.
همچنین، شرکت‌های فناوری در آن زمان به برگزاری رویدادهای گران‌قیمتی به نام مهمانی‌های دات‌کام برای ایجاد سر و صدا در هنگام عرضه (یا هر دلیل دیگری برای جشن) معروف بودند. بودجه ای بالغ بر یک میلیون دلار در ماه مهمانی های عجیب و غریب را در منطقه خلیج راه اندازی می کرد و رویدادهای شبکه و اینترنت را به ماشین های روابط عمومی تبدیل می کرد.
در واقع، این جشن ها اغلب چیزی بیش از یک شور و نشاط نبودند و به ندرت به شرکت سود می رساندند. این طرز فکر دقیقاً توسط دکلن فاکس، مدیر توسعه تجاری سونی موزیک، نتیجه‌گیری شد: «هیچ کس اهمیتی نمی‌دهد که چه کسی مهمانی را برگزار کرده است، تا زمانی که یک مهمانی، رایگان باشد»
3- مازاد سرمایه خطرپذیر
سرازیر شدن پول به دات کام توسط سرمایه گذاران خطرپذیر و سایر سرمایه گذاران، دلیل اصلی حباب بود. علاوه بر این، پول ارزان از طریق نرخ بهره های بسیار پایین باعث شد که سرمایه به راحتی در دسترس باشد. همچنین، قانون تخفیف مالیات دهندگان در سال 1997، بالاترین مالیات عایدی بر سرمایه را در ایالات متحده کاهش داد و مردم را حتی به سرمایه گذاری های سوداگرانه، بیشتر متمایل کرد.
این امر، به همراه موانع کمی که برای تأمین مالی برای استارت‌آپ‌های فناوری و اینترنتی وجود داشت، منجر به سرمایه‌گذاری گسترده در این بخش شد و حباب را بیش از پیش گسترش داد.
4- تشویق رسانه ها
شرکت‌های رسانه‌ای، عموم را به سرمایه‌گذاری در سهام ریسکی شرکت های فناوری با ایجاد انتظارات بیش از حد خوش‌بینانه از بازدهی های آینده، تشویق کردند. به طور مشابه، نشریات تجاری مانند وال استریت ژورنال، فوربس، بلومبرگ، و همچنین بسیاری از نشریات تجزیه و تحلیل سرمایه گذاری با بهره گیری از تمایل مردم برای سرمایه گذاری در بازار سهام، تقاضا را حتی بیشتر تحریک کردند.
ترکیدن حباب دات کام
شاخص نزدک در 10 مارچ سال 2000 به 5048 واحد رسید که نسبت به سال قبل تقریباً دو برابر شده بود. پس از این اوج، چندین شرکت پیشرو با فناوری پیشرفته، مانند Dell و Cisco (NASDAQ: CSCO)، فروش های عظیم سهام را انجام دادند که وحشت را در بین سرمایه‌گذاران برانگیخت. در نتیجه ارزش بسیاری از شرکت‌های فناوری از بین رفت. در عرض چند هفته، بازار سهام، 10 درصد ارزش خود را از دست داد.
رکود با موارد زیر تشدید شد:
- نگرانی از این که مشکل Y2K (باگی که در اولین روز سال 2000 رخ داد) ممکن است مسایل اجتماعی یا اقتصادی گسترده تری را به همراه داشته باشد: با افزایش نگرانی ها مبنی بر اینکه سیستم های کامپیوتری در تغییر ساعت و تقویم خود از سال 1999 تا 2000 با مشکل مواجه بودند.
- رکوردهای جدید در هزینه‌های بازاریابی: هزینه‌های تبلیغاتی در بخش تکنولوژی به اوج‌های جدیدی رسید. بطوری که شرکت‌های دات‌کام تبلیغاتی با قیمت نجومی (تبلیغات 30 ثانیه‌ای حدود 2 میلیون دلار) برای Super Bowl خریداری کردند.
- افزایش نرخ‌های بهره: فدرال رزرو بین سال‌های 1999 تا 2000 چندین بار نرخ بهره را افزایش داد. نرخ‌های بهره بالاتر شور و شوق بازار را مهار کرد و سرمایه‌گذاران را تشویق می‌کرد تا سرمایه‌گذاری‌ها را از دارایی‌های سوداگرانه‌تر به سمت دارایی‌های با سود مطمئن‌تر مانند اوراق قرضه منتقل کنند.
- رکود ژاپن در مارس 2000: اخباری مبنی بر ورود ژاپن به رکود، باعث فروش در سطح جهانی شد که به طور نا متناسبی بر سهام فناوری تأثیر گذاشت و حتی بیشتر وجوه را از دارایی های سفته بازانه خارج کرد و به ابزارهای مطمئن تر و با درآمد ثابت مانند اوراق قرضه منتقل کرد. اندکی پس از آن، نزدک 2.6 درصد سقوط کرد، اما S&P 500 به میزان 2.4 درصد رشد کرد. زیرا سرمایه گذاران از سهام فناوری با عملکرد قوی به سهام محافظه کارانه با عملکرد ضعیف تر مهاجرت کردند.
در نهایت، این عوامل به تسریع ترکیدن حباب بیش از حد اینترنت کمک کردند. از آنجاییکه شرکت‌های اینترنتی که با کمبود شدید نقدینگی مواجه شده بودند، شروع به از دست دادن ارزش خود کردند. بدین ترتیب، ترس در بین سرمایه‌گذاران گسترش یافت و باعث فروش بیشتر شد. فرآیند خودتقویت‌کننده‌ای به نام کاپیتولاسیون (تسلیم جمعی به بازار رو به زوال) آغاز شد. در نتیجه، شرکت‌های دات‌کام که ارزش بازار آنها به صدها میلیون دلار رسیده بود، ظرف چند ماه بی‌ارزش شدند.
این فروش ها ادامه داشت تا اینکه نزدک در اکتبر 2002 به پایین ترین سطح خود رسید و به 1114 واحد سقوط کرد که 78 درصد نسبت به اوج خود کاهش داشت. تا سال 2001، بخش عمده‌ای از شرکت‌های دات‌کام که به صورت عمومی معامله می‌شدند، تریلیون‌ها دلار (5 تریلیون دلار تخمین زده شده) از سرمایه‌های سرمایه‌گذاران تبخیر شدند.
تا سال 2008 طول کشید تا شرایط صنایع با فناوری پیشرفته بهتر شدند. بهبود صنعت فناوری در دره سیلیکون زمان بیشتری طول کشید و برخی از شرکت ها مجبور شدند فازهای تولید را به مناطق کم هزینه منتقل کنند.
شرکت هایی که سقوط کردند اما از حباب دات کام جان سالم به در بردند
پس از خشک شدن سرمایه‌های خطرپذیر (Venture Capital)، استارت‌آپ‌هایی که سرمایه‌گذاری می‌کردند نیز نابود شدند. در نتیجه بسیاری از شرکت های زیر مجموعه دات کام، منحل شدند. علاوه بر این، صنایع حمایت کننده، مانند تبلیغات و حمل و نقل، با کاهش تقاضا فعالیت های خود را کاهش دادند.
چندین شرکت اینترنتی و مدیران آنها به دلیل سوء استفاده از پول سهامداران به کلاهبرداری متهم یا محکوم شدند. علاوه بر این، کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده (SEC) جریمه های سنگینی را علیه شرکت های سرمایه گذاری از جمله سیتی گروپ (NYSE: C) و مریل لینچ به دلیل فریب سرمایه گذاران اعمال کرد.
با این حال، تعداد معدودی از طریق سازمان‌دهی مجدد، رهبری جدید و برنامه‌های تجاری باز تعریف شده توانستند خود را تطبیق دهند و در نتیجه از این انفجار بازار بورس، جان سالم به در ببرند. برخی از شرکت هایی که موفق به انجام این کار شدند عبارتند از: آمازون (NASDAQ: AMZN)، eBay (NASDAQ: EBAY)، Priceline و Shutterfly
چه کسی بیشتر تحت تاثیر فروپاشی حباب دات کام قرار گرفت؟
متأسفانه، مانند بسیاری از حباب‌های دیگر، زمانی که حباب در اوج خود بود و پول هوشمند در حال خارج شدن بود، مردم عادی (عمومی) تهاجمی‌ترین سرمایه‌گذاران در حباب دات‌کام بودند. به عنوان مثال، در طول سال 2000، سرمایه گذاران انفرادی به سرمایه گذاری 260 میلیارد دلاری خود در بازار سهام ادامه دادند. این رقم با توجه به سرمایه گذاری سال 1998 به میزان 150 میلیارد دلار و 1999 به میزان 176 میلیارد دلار، افزایش قابل توجهی داشت.
و تا سال 2002، 100 میلیون سرمایه گذار انفرادی، 5 تریلیون دلار را در بازار سهام از دست داده بودند. علاوه بر این، در یک بررسی، شرکت ونگارد نشان داد که تا پایان سال 2002، 70٪ از برنامه 401k (برنامه ای در ایالات متحده که بخشی از حقوق کارمند بصورت خودکار کسر و سرمایه گذاری می شود) حداقل یک پنجم ارزش خود را از دست داده اند.
به طور همزمان، یک نسل کامل از کارگرانی که شغل خود را در زمینه فناوری قرار داده بودند، بیکار شدند. اکنون تخمین زده می شود که بین سال های 2001 تا اوایل سال 2004، “سیلیکون ولی” به تنهایی 200 هزار را شغل از دست داده است.
بزرگترین برندگان حباب dot-com چه کسانی بودند؟
به طور طبیعی، این دوران برای همه به پایان نرسید. به عنوان مثال، بین سپتامبر 1999 و جولای 2000، درون سازمانی های شرکت‌های دات‌کام 43 میلیارد دلار پول نقد کردند. این رقم، دو برابر نرخی است که طی سال‌های 1997 و 1998 فروخته بودند. علاوه بر این، یک ماه قبل از قله نزدک، افراد داخلی 23 برابر مقداری که خرید کرده بودند سهام فروختند.
موفق ترین معامله دوران دات کام
در اواسط دهه 1990، در طلوع حباب دات کام، مارک کوبان و تاد واگنر، یکی از دوستان و طرفداران ورزش تصمیم گرفتند یک کسب و کار صوتی اینترنتی راه اندازی کنند که در آن کاربران بتوانند به بازی های ورزشی، آنلاین گوش دهند. در سال 1995، این دو نفر AudioNet را ایجاد کردند که بعداً به Broadcast.com تبدیل شد. این شرکت در جولای 1998 وارد بورس شد و قیمت سهام آن در اولین روز معاملاتی آن 250 درصد افزایش یافت که در آن زمان یک رکورد برای عرضه اولیه سهام (IPO) بود.
موفقیت این شرکت مورد توجه یاهو (yahoo) قرار گرفت و Broadcast.com را در سال 1999 به مبلغ 5.7 میلیارد دلار خریداری کرد. کوبان در مقابل فروش تجارت خود، سهام یاهو دریافت کرد. به طور باورنکردنی، پس از فروش، کوبان می‌دانست که باید در برابر خطر کاهش ارزش یاهو، پوشش ریسک کند. او این کار را با فروش استقراضی سهام یاهو انجام داد. یک تاکتیک عمیقاً هوشمندانه که پس از سقوط ارزش یاهو به آن پی بردیم.
متأسفانه، تمام خدمات پخش یاهو (Broadcast.com) تنها چند سال پس از خرید متوقف شد. خرید گران قیمت آن به طور عمومی یکی از بدترین خریدهای اینترنتی در تاریخ تلقی می شود.
البته این داستان تنها برای کوبان خوب بود و برای یاهو یک ضرر بزرگ بود.
میراث دوران دات کام چه بود؟
در حالیکه بیشتر استارت‌آپ‌های فناوری ناپدید شدند، سرمایه‌ای که در دوران سقوط دات‌کام به آنها تزریق شد، زیر ساخت‌های دیجیتال و آن پایه‌های اقتصادی را ایجاد کرد که در نهایت به اینترنت اجازه بلوغ داد.
مانند دات کام، شرکت‌های مخابراتی نیز حبابی را تجربه کردند که در یک سقوط غم‌انگیز به پایان رسید. اما قبل از ترکیدن حباب، شرکت های مخابراتی موفق شدند 1.6 تریلیون دلار در وال استریت جمع آوری کنند و بیش از 500 میلیارد دلار برای نصب کابل فیبر نوری، اضافه کردن سوئیچ های جدید و ساخت شبکه های بی سیم سرمایه گذاری کنند.
80 میلیون مایل کابل فیبر نوری 76 درصد از کل سیم کشی دیجیتال نصب شده در ایالات متحده را تا آن زمان نشان می دهد و امکان توسعه آینده اینترنت را فراهم کرد.
مازاد فیبر حاصل در سال‌های پس از فروپاشی و ظرفیت مازاد پهنای باند برای استفاده از اینترنت به این معنی بود که موج بعدی کسب‌وکارها می‌توانستند خدمات پیچیده اینترنتی جدید را ارزان ارائه دهند. تا سال 2004، علیرغم اینکه استفاده از اینترنت هر چند سال یکبار دو برابر می شد هزینه پهنای باند، بیش از 90 درصد کاهش یافته بود. تا اواخر سال 2005، 85 درصد از ظرفیت پهنای باند در کشور هنوز بلااستفاده مانده بود.
بنابراین، بعد از از دست رفتن هزاران شغل و میلیاردها دلار سرمایه گذاری، شاید بتوانیم به زمینه ای که برای آینده اینترنت گذاشته شده است، به عنوان یک صرفه جویی نگاه کنیم.
