بوک بیلدینگ اصطلاحی است که ممکن است در زمان عرضه اولیه یک ورقه بهادار بشنویم. اما عرضه اولیه چیست؟
به اوراق بهاداری که برای اولین بار در بازار بورس به فروش می رسد در اصطلاح عرضه اولیه می گویند. قبل ازاینکه یک ورقه بهادار مانند سهام یا اوراق مشارکت وارد بازار سازمان یافته ای مانند بورس شود، نمی توان قیمت مشخصی برای آن متصور بود. زیرا قیمت هر دارایی بر اساس عرضه و تقاضا مشخص می شود. این یعنی هر چه معاملات بیشتری بر روی یک دارایی انجام شود آن دارایی با نظرات سرمایه گذاران بیشتری قیمت گذاری می شود.
بوک بیلدینگ چیست؟
در بازارهای مالی دنیا، عرضه های اولیه به روش های مختلفی صورت می پذیرد. یکی از انواع این روش ها، روش بوک بیلدینگ می باشد. در روش بوک بیلدینگ، یک بازه قیمتی مشخص می شود. معمولا قیمت عرضه های اولیه بسیار جذاب و مناسب است و اوراق عرضه شده تا مدتی رشد مداومی دارد. بنابراین برای اینکه همه سرمایه گذاران بتوانند در عرضه های اولیه مشارکت داشته باشند سهمیه مشخصی برای هر کد معاملاتی در نظر گرفته می شود. این سهمیه حداکثر تعداد ورقه بهاداری است که یک کد معاملاتی می تواند درخواست بدهد. معمولا سهمیه خرید برای کدهای معاملاتی حقیقی و حقوقی متفاوت است. حقوقی ها می توانند تعداد بیشتری از ورقه بهادار را در عرضه های اولیه درخواست بدهند.
پس از اینکه بازه قیمتی عرضه ورقه بهادار مشخص شد زمان عرضه اولیه نیز مشخص می شود. سپس هر کد معاملاتی می تواند در زمان مشخص شده، تعداد و قیمت پیشنهادی خود را به بورس ارائه دهد. این ارائه قیمت با توجه به امکانات بورس ممکن است حضوری، تلفنی یا آنلاین باشد. در روش بوک بیلدینگ، پشنهادات ارائه شده خریداران ممکن است با هم متفاوت باشند. در این نوع از عرضه اولیه، هیچ خریداری از قیمت دیگر خریداران اطلاعی ندارد. در واقع این یک نوع مزایده پنهان است که سرمایه گذاران از برآورد قیمتی یکدیگر آگاهی ندارند.
پس از اتمام زمان عرضه اولیه، پیشنهادهای خریداران به ترتیب از بالاترین قیمت به پایین ترین قیمت مرتب می شود. سپس اوراق بهادار مذکور، از بالاترین قیمت به خریداران تخصیص داده می شود و تا آنجایی تخصیص ادامه می یابد که تعداد سهام مورد نظر برای عرضه به پایان برسد.
بنابراین در این نوع از عرضه ممکن است به تعدادی از درخواست های خرید که قیمتهای پایینی ارائه داده اند هیچ اوراقی تخصیص داده نشود. باید توجه داشت که در روش بوک بیلدینگ، سرمایه گذاران ورقه بهادار را با قیمتهای مختلف خریداری می کنند. سپس میانگین قیمت خرید به عنوان قیمت پایانی برای آن ورقه بهادار در نظر گرفته می شود. همچنین باید در نظر داشت که زمان ارسال سفارش تاثیری بر احتمال برنده شدن شما در این مزایده ندارد.
اگر تعداد ورقه درخواستی خریداران در سقف بازه قیمتی بیشتر از تعداد ورقه بهادار عرضه شده باشد، از روش تسهیم به نسبت استفاده می شود. در روش تسهیم به نسبت، تعداد ورقه درخواستی هر کد معاملاتی تقسیم بر تعداد کل اوراق تقاضا شده توسط همه خریداران می شود. بدین ترتیب مشخص می شود که تعداد ورقه درخواستی شما چند درصد از تعداد کل اوراق درخواست شده می باشد. سپس این درصد، ضرب در کل ورقه های عرضه شده می شود.
همچنین اگر تعداد ورقه های درخواست شده برای خرید، کمتر از تعداد ورقه عرضه شده باشد همه درخواست ها در پایین ترین بازه قیمتی به سرمایه گذاران فروخته می شود و مابقی اوراق را ضامن عرضه، خریداری می کند.
مثال
فرض کنید سهامداران یک شرکت سهامی عام قصد دارند 20% از سهام شرکت را برای اولین بار در بورس عرضه کنند تا شرکت بتواند از مزایای بورس بهره مند شود. بیست درصد از سهام شرکت برابر با 100،000 سهم می باشد. بازه قیمتی مشخص شده برای عرضه اولیه، بین 500 تومان تا 600 تومان است. همچنین سهمیه هر کد معاملاتی برابر 500 سهم می باشد. زمان عرضه روز یکشنبه بین ساعت 9:00 تا 11:00 است. پس از ساعت مذکور، لیست مرتب شده سفارشات به شرح زیر بوده است.
| ردیف | تعداد خریداران | قیمت پیشنهادی | مجموع تقاضا در این قیمت | تقاضای تجمعی |
| 1 | 20 | 600 | 10،000 | 10،000 |
| 2 | 10 | 580 | 5،000 | 15،000 |
| 3 | 30 | 560 | 15،000 | 30،000 |
| 4 | 50 | 535 | 25،000 | 55000 |
| 5 | 150 | 500 | 75،000 | 130،000 |
در جدول فوق، همه خریداران به قیمت درخواستی خود موفق به خرید شده اند. اما تعداد سهام خریداری شده سرمایه گذاران در ردیف های 1 تا 4 به اندازه 500 سهم بوده است. همانگونه مشاهده می شود حجم تجمعی در ردیف 4 برابر 55،000 سهم می باشد. یعنی برای قیمتهای کمتر از 535 تومان تعداد 45،000 سهم باقی مانده است.
این در حالیست که در ردیف 5، برای 45،000 سهم باقیمانده، تعداد 75000 تقاضا وجود دارد. در اینجا از روش تسهیم به نسبت استفاده می شود و به هر کد معاملاتی بجای 500 سهم، تعداد 300 سهم تعلق می گیرد.
300 = 45،000 * (75،000 / 500)
سپس میانگین موزون قیمت، بعنوان قیمت پایانی در نظر گرفته می شود. اگر مجموع تقاضا در هر قیمت را ضرب در قیمت پیشنهادی کنیم ارزش مجموع معاملات بدست می آید. توجه داشته باشید که قیمت در ردیف آخر در 45،000 ضرب می شود. سپس عدد بدست آمده را بر تعداد کل سهام یعنی 100،000 تقسیم می کنیم.
532 تومان = 100،000 / 53،175،000 = میانگین موزون قیمت (قیمت پایانی)
از آنجایی که تقریبا 50% سهام عرضه شده در کف قیمت خریداری شده است قیمت پایانی نیز به پایین ترین قیمت گرایش دارد.
در این مثال افرادی که در سقف قیمت، درخواست خرید داده اند همه سهمیه خود یعنی 500 سهم را در یافت کرده اند. اما احتمالا از خرید خود پشیمان هستند. چرا که در لحظه شروع در حدود 13% در زیان قرار دارند. همچنین افرادی که در کف قیمت، تقاضای خرید داده اند می توانستند پیشنهاد قیمت خود را اندکی بالاتر ببرند و کل 500 سهم را دریافت کنند.
