در مطلب پیش رو می خواهیم به بررسی انواع شاخص های بورس تهران و ذکر اهمیت و ضرورت توجه به آنها بپردازیم. در ادامه انواع شاخص های بورس تهران را معرفی خواهیم کرد و شیوه محاسبه و تفسیر هر کدام از آنها را نیز برای شما شرح خواهیم داد.
شاخص بورس چیست؟
انواع شاخص های بورس تهران در واقع سبدهایی فرضی متشکل از تمام سهم هایی هستند که در بورس خرید و فروش می شوند. انواع شاخص های بورس تهران در بر گیرنده سهام تمام شرکت های پذیرفته شده در بورس هستند و روند عمومی تغییرات قیمت آنها را بازتاب می کنند.
هرچه اندازه یک شرکت بزرگتر باشد وزن سهام آن در شاخص های بورس تهران بیشتر خواهد بود و تأثیر بیشتری بر شاخص خواهد گذاشت. شاخص های بورس تهران نشان دهنده وضعیت کلی بورس هستند و تغییرات آنها ریشه در وضع و حال کلی اقتصاد در آن برهه بخصوص دارد.
این شاخص ها به طور ویژه ای مورد توجه معامله گران و فعالان بازار بورس هستند و می توانند یک دید کلی نسبت به وضعیت بازار ارائه دهند. در واقع می توان با بررسی وضعیت فعلی یک شاخص و مقایسه آن با وضعیت های پیشین و داده های تاریخی، آینده بازار را تا حدودی پیشبینی کرد.
هر شاخص بورسی به شیوه خاص خود محاسبه می شود. شاخص های بورس تهران انواع مختلفی دارند که هر کدام هدف خاصی را در بازار بورس دنبال می کنند. توجه کنید که برخی از این شاخص ها ممکن است کل بازار را در خود جای ندهند و صرفا در بر گیرنده بخش خاصی از بازار بورس باشند.
در ادامه به معرفی انواع شاخص های بورس تهران می پردازیم.
بررسی انواع شاخص های بورس تهران
هشت شاخص اصلی بورس اوراق بهادار تهران که به طور گسترده مورد استفاده و مبنای تحلیل قرار می گیرند عبارتند از: شاخص قیمت، شاخص درآمد کل، شاخص بازده نقدی، شاخص آزاد شناور، شاخص سی شرکت بزرگ، شاخص پنجاه شرکت فعال تر، شاخص صنایع، و شاخص بازار اول و دوم.
در زیر به هرکدام از این شاخص ها به تفصیل خواهیم پرداخت.
شاخص قیمت یا تپیکس (TEPIX)
شاخص تپیکس که با عنوان شاخص قیمت بورس تهران نیز شناخته می شود یکی از مهمترین شاخص های بورس تهران است. شاخص تپیکس، قیمت سهام تمام شرکت های پذیرفته شده در بورس تهران را در بر می گیرد و در صورتی که نماد یک شرکت خاص بسته باشد یا اینکه برای مدتی مورد معامله قرار نگیرد قیمت آخرین معامله آن در شاخص لحاظ می گردد.
معیار وزن دهی در این شاخص، تعداد سهام منتشره شرکت ها می باشد که این امر موجب می شود تا شرکتهای بزرگتر، تأثیر بیشتری بر روی این شاخص داشته باشند.
شاخص تپیکس از طریق تقسیم “ارزش جاری سهام منتشره شرکت ها” بر “ارزش پایه سهام منتشره شرکت ها” محاسبه می شود. لازم به ذکر است که این عدد در نهایت ضربدر 100 می شود. منظور از ارزش جاری سهام منتشره، قیمت فعلی سهام ضربدر تعداد سهم منتشره است و ارزش پایه نیز از طریق ضرب قیمت در سال پایه و تعداد سهام به دست می آید.
شاخص قیمت همانطور که از نامش پیداست می بایست بیانگر روند عمومی قیمت و تغییرات آن باشد و نباید از پارامترهای دیگر تأثیر بگیرد. از آنجا که شاخص تپیکس علاوه بر قیمت از تعداد سهام منتشره شرکت ها نیز تأثیر می پذیرد، می بایست در صورت تغییر در تعداد سهام منتشره که غالبا از طریق افزایش سرمایه از محل آورده نقدی ناشی می شود، تعدیلاتی در محاسبه آن انجام شود تا تغییرات تعداد سهام، عدد نهایی شاخص را تحت تأثیر قرار ندهد. برای این منظور معمولا ارزش پایه سهام منتشره را نیز بر حسب تعداد سهم منتشره جدید محاسبه می شود.
شاخص قیمت و بازده نقدی یا تدپیکس (TEDPIX)
شاخص تدپیکس که با نام “شاخص قیمت و بازده نقدی” یا شاخص کل تهران نیز شناخته می شود از ابتدای سال 1377 در بورس تهران رواج یافته است. این شاخص جهت سنجش بازده کل بورس به کار می رود که هم از تغییرات قیمت و هم از بازده پرداختی اثر می پذیرد.
شاخص تدپیکس در بر گیرنده سهام تمام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد و شیوه محاسبه آن نیز همانند شاخص تپیکس است. تنها تفاوت در این است که این شاخص در زمان پرداخت سود نقدی تعدیل می شود. در واقع شاخص تدپیکس میزان بازده کل به دست آمده از سرمایه گذاری را نشان می دهد: یعنی سود نقدی + سود سرمایه ای. درحالیکه شاخص تپیکس یا شاخص کل تنها بازده به دست آمده از تغییرات قیمت یا همان سود سرمایه ای را بازتاب می دهد.
شاخص بازده نقدی یا تدیکس (TEDIX)
شاخص تدیکس یا همان شاخص بازده نقدی به منظور نشان دادن سطح عمومی بازده نقدی پرداخت شده توسط شرکت ها محاسبه می شود و از تقسیم “شاخص قیمت” بر “شاخص قیمت و بازده نقدی” به دست می آید. یعنی شاخص تپیکس تقسیم بر شاخص تدپیکس مساوی است با شاخص تدیکس!
این شاخص صرفا بیانگر سود نقدی حاصل از سرمایه گذاری می باشد. شاخص تدیکس بیشتر مورد توجه سرمایه گذارانی است که خیلی مایل به خرید و فروش مدام سهام نیستند و نمی خواهند تن به ریسک افزایش و کاهش قیمت سهام بدهند. این سهامداران در دسته سرمایه گذاران محافظه کار قرار می گیرند و صرفا می خواهند در موعد مقرر سود سالانه ناشی از سرمایه گذاری شان را دریافت کنند. همچنین این شاخص در اخذ تصمیمات راهبردی، کمک زیادی به اینگونه سرمایه گذاران خواهد کرد.
شاخص صنایع
شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در صنایع مختلفی طبقه بندی می شوند و برای هر کدام از این صنایع نیز شاخص قیمت به تفکیک محاسبه و منتشر می شود. روش محاسبه شاخص صنایع نیز عینا مشابه با شاخص تپیکس می باشد. همچنین شرکت های بورسی به دو نوع کلی شرکت های صنعتی و واسطه گری های مالی تقسیم می شوند که برای هر یک از این دو گروه نیز دو شاخص قیمت با نام های شاخص مالی و شاخص صنعت محاسبه و منتشر می شود.
شاخص پنجاه شرکت فعال تر
این شاخص، سطح عمومی قیمت های پنجاه شرکت فعال تر بورس را نشان می دهد و به دو روش محاسبه می شود.
روش اول میانگین گرفتن ساده است و روش دوم نیز مشابه محاسبه شاخص تپیکس می باشد. یعنی اندازه شرکت ها نیز از طریق در نظر گرفتن تعداد سهام منتشره آنها در محاسبه شاخص لحاظ می شود.
انتخاب این پنجاه شرکت که در دوره های سه ماهه صورت می گیرد بر اساس تعداد روزهای داد و ستد انجام می شود. شرکت بورس اوراق بهادار تهران ملاک انتخاب این پنجاه شرکت را میزان نقدشوندگی سهام آنها و فعالیت شرکت ها تعیین نموده است.
به بیان دیگر هرچه سهام یک شرکت، بیشتر مورد معامله قرار گیرد شانس آن برای ورود به شاخص پنجاه شرکت فعال تر بیشتر خواهد بود.
شاخص TEFIX
این شاخص که بیشتر با عنوان شاخص آزاد شناور شناخته می شود جهت پیگیری رفتار قسمتی از بازار به کار می رود که از قدرت نقدشوندگی بالاتری برخوردار است.
سهام شناور آزاد یا همان Free Float به بخشی از سهام یک شرکت اطلاق می شود که دارندگان آن و معامله گران بازار بورس آماده خرید و فروش آن هستند و انتظار می رود در آینده ای نزدیک این بخش از سهام مورد معامله قرار گیرد. در واقع دارندگان سهام شناور آزاد قصد دارند به زودی سهامشان را به فروش برسانند و نمی خواهند با حفظ آن سهام در مالکیت شرکت مورد نظر مشارکت داشته باشند.
شاخص آزاد شناور دقیقا مشابه با شاخص تپیکس محاسبه می شود با این تفاوت که در محاسبه آن فقط سهام شناور آزاد، مورد استفاده قرار می گیرد.
شاخص بازار اول و دوم
شرکت های بورسی در بورس اوراق بهادار تهران بر اساس میزان سرمایه، تعداد کل سهامداران، وضعیت سودآوری، عدم وجود زیان انباشته، میزان سود نقدی پرداختی و… به دو نوع بازار اول و دوم تقسیم می شوند.
برای هر یک از این دو گروه شرکت ها، شاخص قیمت به طور جداگانه محاسبه می شود که با نام های شاخص بازار اول و شاخص بازار دوم شناخته می شوند. با اینکه به این دو شاخص در میان انواع شاخص های بورس تهران توجه کمتری می شود اما از اهمیت خاص خود برخوردارند.
برای مثال اگر شاخص بازار دوم وضعیت بهتری در مقایسه با شاخص بازار اول داشته باشد و با سرعت و شتاب بیشتری افزایش یابد به این معنی خواهد بود که ظرفیت رشد در بازار دوم بیشتر است و بازده مورد انتظار سهام شرکت های کوچک از بازده سهام شرکت های بزرگتر بالاتر خواهد بود.
شاخص سی شرکت بزرگ
این شاخص که یکی از جدیدترین انواع شاخص های بورس تهران است در سال 1389 برای اولین بار مورد استفاده قرار گرفت. در محاسبه این شاخص سهام سی شرکت بورسی دارای بیشترین ارزش به کار گرفته می شوند و روش محاسبه از طریق میانگین وزنی می باشد. یعنی تعداد سهام منتشره نیز علاوه بر قیمت سهام در محاسبه دخیل می شوند. همچنین شاخص سی شرکت بزرگ فقط سهام شناور آزاد این شرکت ها را در محاسبه مورد استفاده قرار می دهد و لازم است که درصد سهام شناور آزاد آنها از 10 درصد کل سهام کمتر نباشد.
مزیت شاخص سی شرکت بزرگ نسبت به شاخص قیمت این است که اولا به مهمترین و اثرگذارترین شرکت های بورسی می پردازد و شرکت هایی را که ممکن است اطلاعات ناهمگون و غلط اندازی برای تحلیلگر داشته باشند را حذف می کند. ثانیا سهام تحت مالکیت سهامداران راهبردی را نادیده می گیرد. سهامداران راهبردی آن دسته از سهامداران هستند که می خواهند سهامشان را حفظ کنند و قصد فروش آن را ندارند.
وارد کردن سهام تحت مالکیت این سهامداران باعث خواهد شد نتایج و تفسیرهایی که از شاخص ها می شود تا حدودی به سمت ناکارآمدی میل کند. چرا که این دسته از سهامداران نقشی در فعل و انفعالات کنونی بازار ندارند.
تفسیر شاخص های بورس
اما انواع شاخص های بورس تهران به چه کار می آیند؟ چه نتایجی می شود از آنها گرفت و چگونه می شود آنها را تفسیر کرد؟
ایده بنیادی در این خصوص این است که گذشته، چراغ راه آینده است. همانطور که در پیشبینی قیمت آینده یک سهم، رو به داده های آماری در خصوص روند حرکت قیمتی آن در گذشته می آوریم تا با تحلیل آنها به دیدی هوشمندانه راجع به وضعیت آینده آن سهم برسیم، برای پیشبینی وضعیت کلی بازار نیز می بایست به اطلاعات مربوط به انواع شاخص های بورس تهران مراجعه کنیم. اما برای تحلیل و تفسیر هر کدام از انواع شاخص های بورس تهران ابتدا باید بدانید که آن شاخص بیانگر چیست و چه چیزی را نشان می دهد.
نکته کلیدی در تحلیل انواع شاخص های بورس تهران این است که اساسا میزان تغییرات آنها برای ما حائز اهمیت است نه خود عدد شاخص. نکته دیگر این است که افزایش یک شاخص لزوما به معنی سودآوری سهام همه شرکت های در بر گیرنده آن شاخص نیست. همچنین کاهش آن نیز به معنی زیانبار بودن تمام سهم ها نخواهد بود.
در تفسیر تغییرات یک شاخص همواره باید جزئیاتی که سبب این تغییرات شده اند را نیز لحاظ کنیم. به عنوان مثال ممکن است یک شرکت بزرگ با سقوط فاجعه بار ارزش سهام خود روبرو شده باشد. در اینصورت به احتمال زیاد شاخص کل بورس با کاهش مواجه خواهد شد درحالیکه ممکن است اتفاقا سایر شرکت ها روندی مثبت را طی کرده باشند.
همچنین در تحلیل و تفسیر انواع شاخص های بورس تهران باید بدانیم که به دنبال چه چیزی هستیم. آیا سود نقدی برایمان ملاک است یا سود سرمایه ای؟ آیا سبد سهام مان از شرکت های بازار اول تأثیر بیشتری می پذیرد یا شرکت های بازار دوم؟ آیا جزو سهامداران راهبردی هستیم یا به خرید و فروش مداوم سهام اشتغال داریم؟ هر کدام از این موارد نیازمند شیوه تحلیل متفاوتی است.
