انواع نظام های نرخ ارز کدامند؟

یکی از مهمترین تصمیماتی که هر کشوری می تواند بگیرد این است که از چه نظام نرخ ارز یا رژیم ارزی استفاده کند. در این مقاله، انواع سیستم های ارزی را بطور مختصر تشریح خواهیم کرد.

انواع نظام های نرخ ارز

نظام های ارزی اصلی که در اکثر کشورهای جهان اعمال می شود به شرح زیر هستند:

• نظام نرخ ارز شناور
• نرخ ارز شناور مدیریت شده
• نرخ ارز نیمه میخکوب یا نیمه ثابت
• نرخ ارز ثابت یا میخکوب
• نظام تابلوی ارزی

نظام های شناور ارزی

نرخ ارز شناور: در رژیم ارزی شناور، نرخ ارز یک کشور توسط عرضه و تقاضای بازار و بدون دخالت دولت تعیین می شود. در این شرایط، مسیر حرکت و قیمت آن ارز در برابر سایر ارزها مشخص نیست.

نرخ ارز شناور مدیریت شده: در این نظام ارزی تنها زمانی دولت در برابری نرخ های ارز مداخله می کند که شرایط بازار نامنظم و بهم ریخته باشد. در این شرایط، هدف از مداخله دولت در بازار ارز صرفا برگرداندن ثبات مجدد به بازار ارز است.

سیستم های نرخ ارز ثابت و نیمه ثابت

در نظام های ارزی ثابت یا میخکوب، برای اینکه بانک مرکزی بتواند نرخ ارز را در محدوده قیمتی مشخص نگه دارد، ارز خریداری می کند و یا می فروشد.

این یعنی هر زمان قیمت ارز از محدوده تعیین شده بالاتر برود بانک مرکزی، ارز به بازار تزریق می کند تا با عرضه بیشتر، قیمتها به سطح مورد نظر کاهش یابند. بالعکس زمانیکه قیمت ارز از محدوده مشخص، کاهش یابد با خرید ارز مازاد از بازار، نرخ را بالاتر می آورد.

نظام تابلو ارزی

سیستم تابلوی ارز، نوع شدیدی از نرخ ارز ثابت است که در آن مدیریت نرخ ارز و عرضه پول از بانک مرکزی کشور سلب می‌شود.

مزایا و معایب رژیم های نرخ ارز شناور

در این بخش به چند مورد از مزایا و معایب نرخ ارز شناور اشاره می کنیم. همچنین به این مسئله توجه کنید که مزایای نظام نرخ ارز شناور، معایب نرخ ارز ثابت است و معایب نرخ ارز شناور، مزایای نظام ارزی میخکوب می باشد.

مزایای نظام ارزی شناور

نرخ ارز توسط بازار مشخص می شود: نرخ ارز شناور به این معنی است که عرضه و تقاضای بازار، نرخ برابر یک ارز را با ارز دیگر تعیین می کند. زمانیکه اطلاعات جدید منتشر می شود نرخ‌ها نیز بر اساس اطلاعات جدید معامله و قیمت آنها تعیین می شود.

نرخ‌های ثابت ارز، بانک‌های مرکزی را ملزم می کند تا میز معاملات داشته باشند و تابلوی ارز را بصورت فعال، مدیریت کنند. این در حالیست که بانک مرکزی در سیستم نرخ ارز شناور، نیازی به این همه تلاش ندارد. درعوض، تنها در مواقع ضروری می‌تواند با تعیین نرخ برای ارزهای مهم و مداخله در قیمتها، بازار مدیریت کند.

استقلال: نرخ‌های ارز شناور به دولت‌ها و بانک‌های مرکزی یک کشور اجازه می‌دهد تا درجه بالایی از استقلال را داشته باشند. در صورت ثابت بودن نرخ ارز، بانک‌های مرکزی کشورهای مختلف باید بر اساس یکدیگر عمل کنند. زیرا سیاست پولی که آنها تعیین می کنند می تواند بر شرایط اقتصادی کشورهای دیگر تأثیر بگذارد یا تحت تأثیر قرار گیرد. به عنوان مثال، زمانی که دلار نرخ بهره خود را افزایش می دهد، تمام ارزهای متصل به آن نیز باید تغییرات لازم را ایجاد کنند. از این رو، کشورهایی که ارزهای خود را به دلار متصل می‌کنند، استقلال محدودی دارند. اما کشورهایی که ارزهای خود را شناور می‌کنند، درجه استقلال بسیار بیشتری دارند.

احتمال کمتر حملات سفته بازی: یک ارز شناور، هر لحظه قیمت گذاری و تعدیل می شود. برخی روزها با افزایش سریع و برخی روزهای دیگر با کاهش سریع قیمت، روبرو می شود. با این حال، در بیشتر روزها، ارز ثابت می ماند.

نکته این است که حملات سفته‌بازی تنها زمانی اتفاق می‌افتند که با وجود تغییرات بنیادی در کشور، قیمت ارز در یک نقطه معین راکد بماند. بنابراین سفته بازان فرصتی را می بینند تا ارز را به سرعت به نقطه تعادل خود برسانند و با این کار به درآمد سریع برسند.

با این حال، اگر ارز در بازار فارکس (ارز) بصورت شناور قیمت گذاری و معامله شود تعدیل ها بصورت لحظه ای انجام می شود. بنابراین، شکاف بین مبانی اساسی و ارزش بازار هرگز آنقدر زیاد نمی شود که سفته بازان یکباره وارد بازار شوند.

نیاز کم به ذخایر: یک سیستم مبادله آزادانه شناور، بانک مرکزی را ملزم به نگهداری ذخایر انبوه نمی کند. زیرا بانک مرکزی برای حفظ ارزش ارز، مجبور به انجام عملیات معاملاتی فعال نیست.

عملیات بانک مرکزی در کشورهایی که دارای سیستم نرخ شناور هستند به ندرت دید می شود. این، مزیت عمده سیستم ارز شناور است. زیرا نگهداری ارز برای مقاصد تجاری یک استراتژی گران است. اولاً، کشور را ملزم به حفظ ذخایر ارزی عظیم می کند. سپس بانک مرکزی را نیز ملزم به داشتن میز معاملات فعال و دائمی می کند. سیستم نرخ شناور، بسیار راحت تر است زیرا چنین الزاماتی ندارد.

معایب نظام ارزی شناور

سیستم ارزی شناور آزاد نیز منتقدان خود را دارد. آنها پیشنهاد می کنند که این سیستم دارای چند نقص جدی است. برخی از موارد مهم در زیر ذکر شده است:

عدم اطمینان: اولاً، یک نرخ ارز شناور، نوسانات قیمت زیادی را نیز با خود دارد. ارزش و قیمت ارزها بصورت لحظه ای تغییر می کنند. همچنین، از آنجایی که بازار فارکس قانون گذاری نشده است، نرخ یک ارز ممکن است در عرض چند دقیقه سر به فلک بکشد یا به پایین ترین سطح خود برسد.

در کوتاه مدت، تاجران در تجارت خارجی مشکل پیدا می کنند. زیرا نمی دانند زمانیکه کالا به دستشان می رسد قیمت ارز چقدر خواهد بود. نوسانات در بازار ارز می تواند باعث کاهش قابل توجهی در سود شرکت هایی شود که به تجارت خارجی می پردازند. با این حال، این خطرات را می توان با ابزارهای پوشش ریسک مدیریت کرد.

تخصیص منابع: در سطح کلان، اقتصاد در تخصیص منابع با مشکل مواجه می شود. زیرا با تغییر نرخ ارز، منافعی که می توان از منابع به دست آورد نیز تغییر می کند. به عنوان مثال، افزایش نرخ ارز، واردات را گزینه بهتری می کند، در حالی که کاهش نرخ، صادرات را آسان تر می کند.

بنابراین، اگر نرخ ارز همچنان در نوسان باشد، کشور واقعاً نمی‌تواند یک استراتژی بلندمدت ایجاد کند و به آن پایبند باشد. تخصیص منابع در کوتاه مدت بهینه می شود. با این حال، در دراز مدت، به نظر می رسد این تخصیص، موقتی باشد. زیرا از هیچ برنامه ای پیروی نمی کند.

فقدان نظم و انضباط: در نهایت، شناور بودن نرخ ارز تنها زمانی معنا پیدا می کند که کشور مکانیسم های کنترل داخلی کافی را در اختیار داشته باشد. بنابراین، اگر احتمال سوء استفاده از سیاست پولی برای منافع شخصی توسط گروهی از افراد با نفوذ وجود دارد، بهتر است ارز را به ارز پیشرفته‌تر دیگری متصل کنید. به این ترتیب انضباط مالی بر اقتصاد تحمیل می شود. ارزهای شناور آزاد استقلال ایجاد می کنند. با این حال، استقلال تنها زمانی قابل استفاده است که اقتصاد نظم کافی داشته باشد.

به همین دلیل است که بسیاری از کشورهای جهان سوم ترجیح می دهند سیاست پولی خود را با ارزهای اصلی مانند دلار یا یورو میخکوب نگه دارند.

کشورها و نظام های ارزی مختلف

بر اساس نظرسنجی صندوق بین المللی پول در سال 2018، تعداد کشورهایی که از سیستم ارزی شناور استفاده می کنند شامل 31 کشور می باشد. اکثر کشورها یا از سیستم نرخ شناور مدیریت شده استفاده می کنند و یا رژیم های ثابت و نیمه ثابت ارزی را ترجیح می دهند.

در زیر، تعدادی از کشورها و رژیم های ارزی آنها را در سال 2019 برای نمونه آورده ایم.

نرخ ارز شناور – دلار استرالیا، پوند انگلیس و یورو

نرخ ارز شناور مدیریت شده – روپیه هند و ریال برزیل

نرخ ارز میخکوب به دلار – ریال عربستان

بدون پول محلی (استفاده از دلار آمریکا) – اکوادور

بدون پول محلی (استفاده از یورو) – کوزوو

تابلو برابری نرخ ارز با دلار – هنگ کنگ

تابلو برابری نرخ ارز با یورو – کرون دانمارک

تابلو برابری نرخ ارز با یورو – لو بلغارستان

نرخ ارز نیمه میخکوب در مقابل سبدی از ارزها – یوان چین

نرخ ارز شناور مدیریت شده در مقابل سبدی از ارزها – دلار سنگاپور