فروش استقراضی چیست؟
زمانیکه قیمت ها در بازار در حال صعود هستند یک سرمایه گذار می تواند با خرید سهام و فروش آن در قیمت های بالاتر کسب سود کند. همچنین در برخی بورس ها این امکان وجود دارد تا از نزول قیمت ها نیز کسب سود کرد. اگر سرمایه گذار پیش بینی کند که سهام شرکت خاصی رو به کاهش خواهد بود می تواند تعداد مشخصی از سهام آن شرکت را از سهامدار دیگر قرض گرفته و در بازار به فروش برساند. پس از کاهش قیمت، سهام مذکور را با قیمت کمتر از بازار خریداری می کند و به شخص قرض دهنده پس می دهد. بدین صورت فروشنده استقراضی به میزان اختلاف قیمت خرید و فروش منتفع می شود. البته قرض گیرنده بایستی بهره تعداد روزهایی که سهام را قرض گرفته است به قرض دهنده سهام پرداخت کند. معمولا اکثر اوقات سهام برای قرض گرفتن یافت می شود. اما سهامی که نزولی است و تقاضا برای استقراض آن بالا است دارای بهره بالاتری می باشد.
اگر در دوره قرض، سود نقدی تقسیم شود یا سهام تجزیه شود همه منافع برای دارنده اصلی سهم محفوظ است. زمانیکه یک شخص سهامی را خریداری کرده باشد قیمت سهم و در نتیجه سود سرمایه گذار می تواند تا بی نهایت رشد کند. اما زیان شخص در بدترین سناریو این است که قیمت سهم به صفر رسیده و صد درصد سرمایه اش را ضرر کند. در فروش استقراضی عکس این مسئله صدق می کند. یعنی حد اکثر سود برابر با میزان سرمایه است و در صورتی رخ می دهد که قیمت سهم به صفر رسیده باشد. همچنین حد اکثر زیان بی نهایت است چرا که قیمت می تواند تا بی نهایت رشد کند. بنابراین جهت امنیت معامله، وجوه حاصل از فروش استقراضی نزد قرض دهنده سهم بعنوان وثیقه می ماند. این وجوه وثیقه در اوراق بدهی کوتاه مدت سرمایه گذاری می شود و از مجموع بهره ای که شخص قرض گیرنده باید به قرض دهنده پرداخت کند کاسته می شود. نرخ بهره ای که به وجوه حاصل از فروش استقراضی تعلق می گیرد، نرخ تخفیف فروش گفته می شود. در واقع قسمتی از بهره که قرض گیرنده باید پرداخت کند از این طریق تامین می شود. زیرا منافع وجوه حاصل از فروش نصیب فروشنده استقراضی است. اگر سهم خاصی در بازار برای استقراض یافت نشود یا به سختی یافت شود نرخ تخفیف فروش آن سهم نیز بسیار پایین یا حتی منفی خواهد بود.
همانگونه که قبلا اشاره شد در فروش استقراضی ممکن است زیان فروشنده تا بی نهایت ادامه یابد. این ریسک متوجه کارگزار است. زیرا مسئولیت مشتریان هر کارگزار با همان کارگزار می باشد. پس جهت کنترل این ریسک فروشنده استقراضی وجهی بعنوان وجه تضمین نزد کارگزار خود به امانت می گذارد.
آیا در بازار بورس تهران امکان فروش استقراضی سهم وجود دارد؟
هر ابزاری مالی که در بازار سرمایه کشورمان در حال معامله است از فیلتری تحت عنوان کمیته فقهی بورس عبور کرده است. این کمیته تلاش می کند تا برای ابزارهای مالی یک توجیه شرعی بیاورد تا برای معامله گران بازار، ریسک شریعت وجود نداشته باشد. خوشبختانه به تازگی کمیته فقهی توانسته است تا این نوع معامله را از نظر شرعی توجیه کند و روش جدیدی برای معامله در بازار سهام ایجاد شود.
ساز و کار فروش استقراضی در بورس تهران به چه صورت است؟
مطالبی که قبلا به آن اشاره شد درباره کلیات فروش استقراضی می باشد که تقریبا در همه بورس های دنیا به این شکل عمل می شود. اما هر بورس ممکن است تفاوتهایی در جزئیات عملیاتی خود داشته باشد.
در بورس تهران به شخصی که تمایل به قرض دادن سهم خود را دارد “مالک” و به شخصی که تمایل دارد یک سهم را بصورت استقراضی بفروشد “متقاضی” می گویند. اولین موضوعی که درباره فروش استقراضی در بورس تهران باید به آن توجه شود این است که امکان فروش استقراضی بر روی همه سهم ها وجود ندارد. نمادهایی که امکان فروش استقراضی بر روی آنها فراهم است طی اطلاعیه بورس به همه اعلام می شود.
قبل از اینکه یک شخص بتواند بعنوان “مالک” یا “متقاضی” وارد معامله فروش استقراضی شود بایستی قرارداد مربوط به این نوع معامله را نزد کارگزار خود امضاء کرده باشد. پس از این مرحله، “مالک” به سامانه ای تحت عنوان “سامانه تامین”، دسترسی پیدا می کند. نمادهای بورسی که مالک می تواند سهام خود را به دیگران قرض دهد علاوه بر اطلاعیه بورس، در سامانه تامین نیز قابل مشاهده است. مالک در این سامانه، نماد و تعداد سهامی را که تمایل به قرض دادن دارد مشخص می کند. سپس دوره تنفس را تعیین می کند. دوره تنفس، تعداد روزهایی است که مالک نمی تواند سهم خود را از قرض گیرنده باز پس بگیرد. مگر اینکه متقاضی با اختیار خود، سهام قرضی را دوباره از بازار خریداری و به مالک برگرداند. اما پس از این دوره اگر مالک درخواست سهام خود را بدهد متقاضی باید بلافاصله آن را از بازار تهیه و به مالک تحویل بدهد. در صورتیکه سهم با صف خرید همراه باشد و متقاضی نتواند آن را تهیه کند قرارداد بصورت نقدی تسویه می شود و متقاضی بایستی علاوه بر قیمت روز سهم جرائم مربوطه را نیز به مالک پرداخت کند.
زمانیکه متقاضی، سهم مورد نظر را از یک مالک قرض می گیرد و در بازار به فروش می رساند وجه آن به مالک برگردانده می شود. مالک می تواند وجوه را یا در سپرده بانکی و یا در صندوق های با درآمد ثابت سرمایه گذاری کند. این کار بصورت سیستماتیک انجام می پذیرد. همچنین مالک ممکن است درصدی را بعنوان نرخ تشویقی مشخص کند. نرخ تشویقی، درصدی از سود حاصل از سرمایه گذاری وجوه(وجوه فروش استقراضی) است که مالک تمایل دارد به متقاضی بدهد. این کار بمنظور جذب متقاضی انجام می شود. ممکن است در زمانهایی که قیمت سهم صعودی است مالک این نرخ را افزایش دهد.
متقاضی در صورت سود بردن از معامله باید درصدی از سود خود را به مالک بدهد. این سود، تنها زمانی پرداخت می شود که معامله فروش استقراضی در کمتر از دو روز به پایان برسد. یعنی متقاضی سهم مورد نظر را طی دو روز از بازار تهیه و به مالک پس دهد. اگر بازخرید سهام در همان روز فروش استقراضی انجام شود سود مشارکت مالک 20%، یک روز پس از فروش استقراضی 10% و دو روز پس از آن 5% می باشد. همچنین در نظر داشته باشید که معاملات فروش استقراضی صرفا بصورت آنلاین انجام می شود.
