در این مقاله ابتدا به تعریف قرارداد اختیار معامله و نحوه کارکرد آنها در بازارهای مالی می پردازیم. سپس اجزاء اختیار معامله و همچنین سناریوهای مختلف خریدار و فروشنده اختیار را شرح می دهیم. پس از آن به انواع اختیار معامله و ریسکهای مربوط به آن می پردازیم. در نهایت نحوه معاملات اختیار معامله سهام در بازار بورس تهران را شرح می دهیم.
اختیار معامله چیست؟
اختیار معامله یک توافق است بین خریدار و فروشنده که طی آن فروشنده در ازای دریافت مبلغ مشخصی از خریدار این حق را به او می دهد که بتواند تا تاریخ مشخصی یک دارایی معین را به قیمتی که در قرارداد مشخص می شود به فروشنده اختیار معامله، بفروشد یا از او خریداری کند. قرارداد اختیار شامل اطلاعاتی به شرح زیر می باشد.
- دارایی پایه: به آن دارایی که خریدار طبق قرارداد، اختیار معامله آنرا بدست می آورد دارایی پایه می گویند. دارایی پایه ممکن است یک دارایی مالی مانند سهام یا دارایی های فیزیکی باشد.
- اندازه قرارداد: هر اختیار معامله تعداد مشخصی از دارایی پایه را شامل می شود. برای مثال در اغلب بورسها هر قرارداد اختیار معامله شامل اختیار معامله 100 سهم می باشد.
- نوع قرارداد: یک قرارداد اختیار معامله می تواند اختیار خرید(Call Option) یا اختیار فروش(Put Option) باشد. بنابراین برای یک شخص چهار حالت می تواند رخ دهد. یک معامله گر اختیار، می تواند خریدار یا فروشنده اختیار باشد. خریدار اختیار معامله می تواند اختیار خرید را خریداری کند یا اختیار فروش را خرید کند. همین طور فروشنده اختیار ممکن است اختیار فروش را بفروشد یا اختیار خرید را بفروشد.
- قیمت اعمال: قیمتی است که خریدار می تواند به آن نرخ، دارایی پایه را بخرد یا بفروشد.
- تاریخ سررسید: تاریخ انقضای قرارداد اختیار معامله است. خریدار نهایتا می تواند تا تاریخ سررسید نسبت به خرید یا فروش دارایی پایه طبق قرارداد اقدام کند. بنابراین اختیار معامله پس از تاریخ انقضاء بدون ارزش است و معتبر نمی باشد.
همانگونه که قبلا نیز اشاره شد فروشنده اختیار معامله مبلغی را از خریدار دریافت می کند و به او این حق را می دهد تا تاریخ مشخصی طبق قرارداد با او معامله کند. پس خریدار الزامی به معامله ندارد اما اگر تصمیم به معامله گرفت فروشنده اختیار، موظف است که طبق قرارداد معامله را انجام دهد.
سود و زیان خریدار و فروشنده اختیار
برای درک بهتر موضوع اجازه دهید با یک مثال شروع کنیم. فرض کنید که قیمت سهم یک شرکت در حال حاضر 270 تومان است و یک معامله گر پیش بینی می کند که قیمتها رو به افزایش باشند. این شخص، اختیار فروش به میزان 100 سهم از سهام مذکور را منتشر می کند و همه اختیار فروش ها را به یک شخص دیگر می فروشد.
فروشنده به ازای اختیار فروش هر سهم مبلغ 20 تومان از خریدار اختیار، دریافت می کند و به او این حق را می دهد که تا سه ماه دیگر هر زمان که تمایل داشت سهم مورد نظر را به مبلغ 270 تومان به او بفروشد. بنابراین اگر در طول این سه ماه قیمت سهم بیش از 270 تومان باشد خریدار اختیار فروش، از حق خود استفاده نمی کند. چرا که می تواند سهام خود را در بازار بیش از این مبلغ بفروش برساند. همچنین اگر قیمت پایین تر از قیمت اعمال یا همان 270 تومان باشد می تواند سهام مذکور را از بازار تهیه کرده و به فروشنده اختیار فروش، بفروشد.
در این مثال کل سود فروشنده اختیار 100 تا 20 تومان معادل 2000 تومان است. اما اگر قیمتها بر خلاف پیش بینی او نزول کنند حداکثر زیان او برابر با 270 تومان است. زیرا در بدترین حالت، قیمت سهم به صفر می رسد و خریدار اختیار، یک سهم بی ارزش را به قیمت 270 تومان به فروشنده اختیار می فروشد. سود و زیان خریدار و فروشنده اختیار معامله می تواند چهار حالت داشته باشد که در زیر آمده است.
زمانیکه یک شخص اختیار فروش را می فروشد. همانگونه که در مثال بالا مشاهده شد حداکثر سود فروشنده اختیار، مبلغ فروش ورقه اختیار است و حداکثر زیان او به میزان قیمت اعمال است. اما حداکثر سود خریدار اختیار فروش قیمت اعمال و حداکثر زیان او قیمت ورقه اختیار فروش است. همانگونه که مشاهده شد روابط سود و زیان فروشنده و خریدار کاملا برعکس یکدیگر هستند. این رابطه را در شکل زیر می بینید که در آن S قیمت اعمال و خط آبی رنگ، قیمت دارایی پایه می باشد.
دو حالت دیگر زمانی است که یک شخص اختیار خرید را می فروشد. در این حالت حداکثر سود فروشنده اختیار، مبلغ فروش ورقه اختیار و حداکثر زیان او بی نهایت است. زیرا قیمت یک سهم تا بی نهایت می تواند رشد کند و اگر خریدار اختیار، تصمیم به خرید بگیرد فروشده الزام دارد صرف نظر از اینکه قیمت بازار سهم چقدر است سهم را به قیمت اعمال به او واگذار کند. بنابراین حداکثر سود خریدار اختیار خرید، بی نهایت است و حداکثر زیان او به میزان مبلغی است که به فروشنده اختیار پرداخته است. این رابطه را در شکل زیر می بینیم.
پس اگر شخصی پیش بینی کند که قیمتها ممکن است نزولی باشند، دو موقعیت در بازار اختیار معامله اتخاذ می کند. او می تواند اختیار خرید را بفروشد یا اختیار فروش را بخرد. برعکس اگر پیش بینی او از قیمتها صعودی باشد ممکن است اختیار خرید را بخرد یا اختیار فروش را بفروشد.
انواع اختیار معامله
اختیار معامله ها انواع مختلفی دارند. از پر کاربردترین آنها می توان به اختیار معامله اروپایی و اختیار معامله آمریکایی اشاره کرد.
در اختیار معامله اروپایی، خریدار اختیار تنها در سررسید می تواند اختیار خود را استفاده کند. اما در نوع آمریکایی خریدار اختیار می تواند هر زمان تا سررسید از اختیار خود استفاده کند. انواع دیگر اختیارها مانند اختیار معامله آسیایی و اختیار معامله برمودا نیز وجود دارند که ممکن است در بورس های مختلف مورد معامله قرار گیرند.
بر خلاف اختیار معامله آمریکایی و اروپایی که خریدار اختیار در قیمت مشخصی می تواند اختیار خود را اعمال کند در اختیار معامله آسیایی، قیمت اعمال، میانگین قیمت دارایی پایه در دوره نگهداری اختیار معامله است. همچنین اختیار معامله برمودا ترکیبی از اختیار معامله آمریکایی و اروپایی است. در این نوع اختیار معامله، خریدار تا سررسید می تواند فقط در تاریخ های مشخصی که معمولا اولین روز هر ماه است اختیار خود را اعمال کند.
ریسک اختیار معامله
اختیار معامله ها ابزارهای پوشش ریسک هستند اما از آنجاییکه قیمت آنها در بازار بورس دائما در حال تغییر است خود این ابزار مالی نیز دارای ریسک می باشد. جهت انداره گیری ریسک اختیار معامله از مقیاس هایی استفاده می شود که با حروف یونانی نشان داده می شوند و معروف به Greeks هستند. این مقیاس های اندازه گیری به شرح زیر می باشند.
- دلتا: نشان دهنده میزان تغییر قیمت اختیار معامله نسبت به تغییر یک واحد از قیمت دارایی پایه است. در واقع دلتا حساسیت اختیار را نسبت به دارایی پایه می سنجد. در محاسبه دلتا برای اختیار خرید عددی بین صفر تا یک و در اختیار فروش عددی بین صفر و منفی یک حاصل می شود.
- تتا: این مقیاس نسبت کاهش قیمت اختیار معامله را به کاهش زمان تا سررسید محاسبه می کند. هر چه سررسید اختیار بیشتر باشد ارزش اختیار نیز بیشتر است. بنابراین هر روز که به سررسید اختیار نزدیکتر می شویم از ارزش اختیار معامله کاسته می شود. زمانیکه اختیار معامله در سود است تتا افزایش می یابد و زمانی که در زیان است تتا کاهشی است. معمولا تتا برای موقعیت های خرید اختیار خرید و خرید اختیار فروش، منفی و برای فروش اختیار خرید و فروش اختیار فروش، مثبت است.
- گاما: نشان دهنده نرخ تغییر بین دلتا و قیمت دارایی پایه است. گاما به ما می گوید اگر یک واحد، قیمت دارایی پایه تغییر کند دلتا چقدر تغییر خواهد کرد. هر چقدر گاما بیشتر باشد تغییرات دلتا برای یک دارایی بیشتر خواهد بود.
- وگا: نشان دهنده میزان تغییرات قیمت اختیار معامله به میزان نوسان دارایی پایه است.
- رو: این مقیاس، میزان تغییر قیمت اختیار نسبت به یک درصد تغییر در نرخ بهره را نشان می دهد.
چگونه وارد بازار اختیار معامله بورس تهران شویم؟
در بورس تهران اختیار معامله سهام بیش از 10 شرکت بورسی با سررسیدهای مختلف منتشر شده است. انداره هر قرارداد اختیار معامله 1000 سهم است. گر چه معمولا اختیار معامله ها گران هستند اما با توجه به نوسان بالای قیمت سهام در بورس تهران، اتخاذ موقعیت خرید در اختیار معامله ها راهکار بسیار معقولی بنظر می رسد.
با این وجود در حال حاضر معاملات اختیارها بسیار جزئی می باشند و غیر از یکی دو مورد مابقی سررسیدها بدون معامله هستند. با این حال اگر تمایل دارید معاملات حرفه ای تری نسبت به سایرین داشته باشید و سرمایه گذاری خود را بهتر مدیریت کنید می توانید وارد معاملات این نوع ابزار مالی شوید. برای مثال، بعنوان یک استراتژی ساده می توانید اختیار فروش سهامی را که دارید خریداری کنید. بدین صورت ریسک خود را بر روی قیمت اعمال منهای قیمت خرید اختیار، ثابت نگه داشته اید.
جهت معامله اختیار ابتدا بایستی کد بورسی خود را بصورت آنلاین دریافت کنید. این همان کد بورسی می باشد که با آن می توانید سهام خرید و فروش کنید. بنابراین اگر قبلا کد بورسی سهام را دریافت کرده اید نیازی به دریافت کد معاملاتی دیگری ندارید. اما از آنجاییکه بایستی بیانیه ریسک را امضا کنید تنها یکبار نیاز است تا بصورت حضوری به دفاتر کارگزاری مراجعه کنید.
اختیار معاملات را نیز می توان مانند سهام بصورت آنلاین معامله کرد. اما معاملات آنها در پلتفرمی غیر از پلتفرم آنلاین سهام انجام می شود. بنابراین باید نام کاربری و کلمه عبور دیگری از کارگزار خود دریافت کنید.
